هنر قرآنی؛ انعکاس وحی بر صفحه هستی

خبرگزاری تسنیم، هنر زبان مشترک دل هاست؛ زبانی که نیاز به ترجمه ندارد، مرز نمی شناسد و می تواند مخاطب خود را، فارغ از رنگ و نژاد، به معنویت و اندیشه متعالی سوق دهد. بی جهت نیست که قرآن، این کتاب هدایت بشری، بارها از زیبایی، نظم و هنر در خلقت سخن گفته و حتی آیه به آیه اش جلوه ای از هنر الهی است. در طول تاریخ، هنرمندان بسیاری تلاش کرده اند تا این زیبایی معنوی را در قالب های مختلف هنری به تصویر بکشند. از خوشنویسی و تذهیب گرفته تا معماری و نگارگری، هر کدام سهمی در این انتقال پیام نور داشته اند.

رضا بدرالسماء، استاد برجسته نگارگری، نقاشی آبرنگ  و میناسازی، از جمله هنرمندانی است که سال ها از عمر خود را وقف این مسیر کرده است. این هنرمند علاوه بر داشتن افتخاراتی از جشنواره های گوناگون و برگزاری نمایشگاه های متعدد، در تصویرسازی بیش از 50 کتاب نیز حضور داشته است. مخاطبان زیادی در کشور و حتی از سراسر دنیا از آثار این استاد هنرمند بازدید و آن ها را دنبال می کنند و کتاب هایی از این آثار در کشورهایی همچون روسیه و مصر به چاپ رسیده است.

او در ساخت ضریح و بخش هایی از حرم ائمه اطهار (ع) و بزرگانی چون حبیب بن مظاهر و مسلم بن عقیل نیز حضور داشته است. بدرالسماء معتقد است که هنر، زبان گفتمان جهانی است؛ زبانی که اگر به درستی فهمیده و به کار گرفته شود، می تواند دل ها را به حقیقت پیوند دهد. موضوع آثار او اغلب دینی است و ارادت ویژه ای به اهل بیت(ع)، به ویژه پنج تن آل عبا دارد.

در ماه مبارک رمضان و هم زمان با انجام پویش «زندگی با آیه ها»، به سراغ رضا بدرالسماء رفتیم؛ هنرمندی که سال هاست هنر خود را وقف تجلی مفاهیم قرآنی و آموزه های اهل بیت(ع) کرده است. گفت وگویی صمیمی با او داشتیم تا از زبان این استاد نگارگری بشنویم که چگونه می توان با هنر، مخاطب را به سوی معارف الهی و نور قرآن هدایت کرد؛ گفت وگویی که می تواند چراغ راهی باشد برای آن هایی که دل در گرو خلق آثار معنوی دارند.

نگارگری، بازتابی از نظم هستی در خدمت مفاهیم قرآنی

رضا بدرالسماء درباره پیوند هنر نگارگری با آموزه های قرآن و مفاهیم دینی می گوید: «از همان ابتدا علاقه مند بودم که در این مسیر فعالیت کنم. همواره از خداوند می خواستم که زمینه ای فراهم شود تا بتوانم آثار هنری ام را در خدمت قرآن، احادیث و مفاهیم والای اسلامی قرار دهم. برایم مهم بود که نگارگری نه تنها جلوه ای بصری داشته باشد، بلکه با جنبه های معنوی و الهی نیز پیوندی عمیق برقرار کند.»

او در توضیح ویژگی های ذاتی این هنر می افزاید: «نگارگری به خودی خود هنری قدسی است؛ هنری که نهایتاً انسان را به یاد خداوند متعال می اندازد. حرکات دورانی و چرخشی که در نگارگری دیده می شود، از یک نقطه آغاز شده و به تدریج گسترش می یابد و در نهایت، همه عناصر به وحدت و یکپارچگی می رسند. این حرکت، تداعی گر همان مسیر کثرت به وحدت است؛ مسیری که مخاطب را به یک نقطه مرکزی متصل می کند.»

زندگی با آیه ها؛ تلاشی نوآورانه برای ترویج فرهنگ قرآنی

بدرالسماء همچنین با اشاره به ریشه های این حرکت در نظام آفرینش می گوید: «اساس این ساختار برگرفته از حرکت کلی کواکب و نظام عالم است؛ همان گردشی که در هستی جریان دارد و به ویژه شباهت بسیاری با حرکت طواف کنندگان خانه خدا دارد. نگارگری، در حقیقت، بازتابی از این حرکت عالم هستی است؛ حرکتی که به گونه ای نمادین، اتصال موجودات به خالق را به تصویر می کشد.»

این هنرمند برجسته، با نگاهی به سیره هنرمندان گذشته، تأکید می کند: «در گذشته نیز هنرمندان، با بهره گیری از ترکیب بندی های دقیق، تصویرسازی های هنرمندانه و طلاکاری های ظریف، آیات قرآن کریم را به زیباترین شکل ممکن تزیین می کردند و جلوه ای معنوی به آثار خود می بخشیدند. این پیوند میان هنر نگارگری و قرآن، نه تنها در کتاب آرایی های نفیس، بلکه در معماری اسلامی نیز به وفور مشاهده می شود.»

بدرالسماء درباره ظرفیت های این هنر می گوید: «نگارگری جایگاهی رفیع و تاثیرگذار در ارتباط با آیات قرآن دارد و این ظرفیت را داراست که به بهترین نحو ممکن در خدمت تبیین مفاهیم الهی قرار گیرد.»

بازگشت به فرهنگ قرآنی با هنر نگارگری

رضا بدرالسماء، استاد هنر نگارگری، درباره چگونگی شکل گیری ایده تلفیق خط و آیات قرآن با آثار نگارگری می گوید: «این که چه شد که به این مسیر آمدیم و ارتباط میان خط و آیات قرآن را با آثار نگارگری برقرار کردیم، تلاشی بود که سعی کردم در آن حالت متفاوتی ایجاد کنم. واقعیت این است که مردم علاقه مند هستند تابلوهایی را در منازل خود داشته باشند؛ حال چه به شکل آثار هنری و چه در قالب کتاب یا اشکال دیگر. هدف اصلی این بود که آیات قرآن و احادیث وارد منازل مردم شود و آن ها با کمال میل و رغبت، این آثار را بپذیرند. البته مردم ذاتاً علاقمند هستند، اما ترکیب زیبایی نگارگری با آیات قرآن می تواند جذابیت بیشتری ایجاد کند و در نهایت، آن پیام قرآنی به مخاطب منتقل شود . »

آغاز مسیر با «بسم الله الرحمن الرحیم»

بدرالسماء در ادامه با اشاره به اولین تجربه موفق خود در این زمینه می افزاید: «در نخستین کار، آیه مبارکه بسم الله الرحمن الرحیم را با تلفیقی از نقوش گل و پرنده طراحی و اجرا کردیم. استقبال بی نظیری از همان اثر اولیه صورت گرفت. این استقبال به قدری خوب بود که مشوق بنده شد تا کار در این راستا را با جدیت بیشتری ادامه دهم. به لطف خداوند، آثار متعددی پس از آن خلق شد و هر چه پیش رفتیم، هم تنوع کارها بیشتر شد و هم کیفیت آثار بهبود یافت . »

او درباره هدف نهایی خود از این فعالیت ها اظهار می کند: «امیدوارم نیتی که از ابتدا در ذهن داشتم، محقق شود؛ نیتی که تزیینات منازل ما در همین مسیر معنوی قرار گیرد. دغدغه اصلی این بود که فرهنگ اصیل خودمان را، که فرهنگ قرآن و مکتب تشیع است، دوباره احیا کنیم؛ فرهنگی که ممکن است به دلایلی دستخوش برخی انحرافات شده باشد. ما باید به همان ماهیت اصلی مان بازگردیم. ائمه معصومین علیهم السلام نیز همین مسیر را طی می کردند؛ مسیری که بر محوریت قرآن کریم استوار است. آیات قرآن باید در زندگی ما نقش داشته باشند. ما باید دائماً از قرآن الهام بگیریم و بتوانیم با قرآن زندگی کنیم. هدف، رسیدن به یک سبک زندگی قرآنی است . »

هنر، ابزاری برای فرهنگ سازی قرآنی

رضا بدرالسماء درباره تأثیر هنر در ترویج فرهنگ قرآنی چنین توضیح می دهد: «با هنر می توان به خوبی فرهنگ سازی کرد. هر چه بتوانیم این ارتباط میان هنر و مفاهیم قرآنی را بهتر برقرار کنیم، موفق تر خواهیم بود. در روایات و احادیث نیز بر این موضوع تأکید شده است. به عنوان مثال، در روایات داریم که اذان باید با صدای زیبا گفته شود یا آیات قرآن با صدای دلنشین تلاوت شود. بر زیبایی تأکید شده، چرا که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. خداوند که خالق زیبایی هاست، انسان ها را نیز به زیبایی علاقه مند آفریده است. اگر بتوانیم این زیبایی را از طریق آثار هنری به مخاطب منتقل کنیم، گامی بزرگ در جهت تحقق زندگی قرآنی برداشته ایم . »

بدرالسماء با اشاره به هجمه های دشمنان اسلام، تأکید می کند: «اسلام، خداوند متعال، ائمه اطهار علیهم السلام و آیات قرآن همه و همه زیبا هستند؛ اما متأسفانه دشمنان اسلام تلاش دارند تا چهره ای زشت از این دین الهی به نمایش بگذارند. نمونه بارز این تلاش ها، ساختن گروه های افراطی همچون داعش است که می خواهند چهره اسلام را مخدوش کنند. این تبلیغات منفی، به ویژه با بهره گیری از شبکه های مجازی، به سرعت گسترش پیدا می کند. اما ما نیز باید از همین ابزارها و تکنولوژی ها برای نمایش زیبایی های اسلام و قرآن بهره ببریم. اگر بتوانیم زیبایی اسلام را در آثار هنری متجلی کنیم و به مخاطبان خود برسانیم، قطعاً در مقابله با این هجمه ها مؤثر خواهیم بود . »

ضرورت حضور آیات قرآن در زندگی روزمره مردم

بدرالسماء درباره پویش زندگی با آیه ها بیان می کند: «هدف از پویش "زندگی با آیه ها" این است که آیات قرآن ارتباطی واقعی و مستمر با زندگی روزمره ما برقرار کنند. این آیات باید به گونه ای وارد فضای زندگی افراد شوند که حتی در منازل مردم، به طور دائمی در دید آن ها قرار بگیرند و نقش عمیقی در ذهن و زندگی شان ایفا کنند. من دوست دارم که این تصاویر زیبا و آیات قرآن در محیط های خانوادگی حضور داشته باشند و مردم از آن ها بهره مند شوند، چرا که این ارتباط معنوی به طور مستقیم بر زندگی فرد تأثیر می گذارد.»

بدرالسماء در ادامه به لزوم توسعه کاربرد این آثار در سطوح مختلف جامعه اشاره کرده و می گوید: « متأسفانه دست من به جایی نمی رسد؛ اما هر زمان که مسئولی را می بینم، به ویژه اگر از حوزه آموزش و پرورش باشد، به آن ها پیشنهاد می دهم. می گویم ما چنین آثاری را تولید کرده ایم، بیایید ببینید! اگر در شوراهای تان صلاح و مصلحت دیدید، این کارها را انجام دهید. این آثار می توانند وارد کتاب های درسی شوند؛ حتی به دفاتر دانش آموزان بیایند. آن ها می توانند از این آثار بهره مند شوند.»

این هنرمند برجسته با تأکید بر محتوای غنی آثار خود اظهار می دارد: «به جای اینکه تصاویر تکراری و بعضاً غیرمرتبطی که در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت، همچنان تکرار شوند، بیاییم تصاویری از نگارگری ایرانی-اسلامی را به کار ببریم. تصاویری که برگرفته از آیات قرآن و احادیث هستند. ما سعی کردیم در آثارمان فرهنگ ایثار و شهادت را هم داشته باشیم. در نهایت، این همان مفهوم "زندگی با آیه ها" است. خوشبختانه این حرکت اکنون به جریان افتاده و حتی در سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز مطرح شده و برنامه هایی در این راستا در حال اجراست.»

او ادامه می دهد: «پویش زندگی با آیه ها هم اکنون در معرض دید مردم قرار دارد و هدف این است که این آیات نه تنها در ذهن و قلب افراد نقش ببندد، بلکه در زندگی روزمره آن ها نیز تجلی پیدا کند. اگر این آیات به طور خاص از طریق نگارگری به نمایش گذاشته شوند، تأثیرگذاری آن ها به مراتب بیشتر خواهد بود.»

بدرالسماء با ابراز امیدواری نسبت به تثبیت و تداوم این حرکت فرهنگی می گوید: «من علاقه مندم که این اقدامات حالت دائمی پیدا کنند. حالا ممکن است ما در ماه مبارک رمضان باشیم و در این ایام بیشتر به این کارها و این مطالب پرداخته شود و سعی شود که ان شاءالله فرهنگ سازی شود. اما انتظار من این است که این موضوع به یک جریان دائمی تبدیل شود. ما باید همواره با آیات قرآن زندگی کنیم و مأنوس باشیم.»

انتهای پیام/